اصول اخلاقی
نشریه معماری منظر و باغ متعهد به رعایت بالاترین استانداردهای اخلاقی در فرآیند انتشار مقالات علمی است. خط‌مشی‌های این نشریه بر اساس رهنمودهای کمیته اخلاق در نشر (COPE)، توصیه‌نامه‌های کمیته بین‌المللی سردبیران نشریات پزشکی (ICMJE)، و بهترین رویه‌های علمی بین‌المللی تنظیم شده‌اند. تمامی ذی‌نفعان فرآیند نشر اعم از نویسندگان، داوران، دبیران، و ناشران موظف به رعایت این اصول اخلاقی هستند تا اعتبار علمی و کیفی آثار منتشرشده حفظ شود.
۱. وظایف و مسئولیت‌های نویسندگان
نویسندگانی که مقاله‌ای را برای نشریه ارسال می‌کنند موظف‌اند به نکات زیر پایبند باشند:
-
رعایت اصالت و پرهیز از سرقت علمی: تمامی مقالات باید حاصل پژوهش اصیل نویسندگان باشند و قبلاً در هیچ نشریه‌ای منتشر نشده یا به‌طور هم‌زمان برای داوری ارسال نشده باشند. استفاده از آثار دیگران باید با ارجاع دقیق انجام شود. تمامی مقالات با نرم‌افزار iThenticate بررسی مشابهت می‌شوند.
-
درستی داده‌ها: داده‌ها باید به‌صورت دقیق، شفاف و بدون دست‌کاری، جعل یا تحریف گزارش شوند.
-
پرهیز از انتشار تکراری: نویسندگان نباید یک مقاله را به چند نشریه ارسال کنند یا نتایج یکسان را در مقالات متعدد بدون ذکر شفاف منتشر کنند.
-
اعلام تعارض منافع: نویسندگان باید تمامی روابط مالی، نهادی یا شخصی که ممکن است بر قضاوت علمی تأثیر بگذارد را هنگام ارسال مقاله اعلام نمایند.
-
رعایت اصول اخلاق در پژوهش‌های انسانی: در پژوهش‌هایی که شامل انسان هستند، باید رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان اخذ شده باشد و تأییدیه کمیته اخلاق پژوهش نیز ضمیمه گردد.
-
درج دقیق نام نویسندگان و مشارکت‌ها: فقط افرادی که مشارکت معناداری در پژوهش داشته‌اند باید به‌عنوان نویسنده معرفی شوند و مشارکت‌های جزئی نیز باید در بخش سپاسگزاری ذکر شود.
-
پاسخگویی به نظرات دبیران و داوران: نویسندگان موظف‌اند با دقت به نظرات داوران پاسخ دهند و نسخه اصلاح‌شده مقاله را در موعد مقرر ارسال کنند.
۲. وظایف و مسئولیت‌های داوران
داوران به‌عنوان رکن اساسی فرآیند داوری موظف‌اند اصول اخلاقی زیر را رعایت کنند:
-
حفظ محرمانگی: کلیه اطلاعات مربوط به مقاله داوری‌شده باید محرمانه باقی بماند و نباید برای منافع شخصی یا انتقال به دیگران استفاده شود.
-
ارائه بازخورد منصفانه و سازنده: داوری‌ها باید منطبق با اصول علمی، عاری از تعصب و با هدف بهبود کیفیت مقاله باشند.
-
اعلام تعارض منافع: در صورت وجود هرگونه تعارض شخصی، حرفه‌ای یا مالی با موضوع مقاله یا نویسندگان، داور موظف به انصراف از داوری است.
-
پایبندی به زمان‌بندی: داوران باید در مهلت مقرر ارزیابی خود را تکمیل کرده و در صورت عدم امکان، دبیر را مطلع سازند.
۳. وظایف و مسئولیت‌های دبیران و سردبیر
سردبیر و دبیران نشریه موظف‌اند فرآیند داوری و انتشار را با بی‌طرفی، دقت و شفافیت کامل هدایت کنند:
-
بی‌طرفی و استقلال در تصمیم‌گیری: تصمیم‌گیری درباره پذیرش یا رد مقاله صرفاً بر اساس شایستگی علمی و ارتباط با اهداف نشریه انجام می‌پذیرد، بدون توجه به ملیت، جنسیت، وابستگی نهادی یا باورهای شخصی نویسندگان.
-
حفظ محرمانگی: تمامی اطلاعات مربوط به مقالات، نویسندگان و داوران باید محرمانه باقی بماند.
-
مدیریت صحیح داوری علمی: دبیران باید اطمینان حاصل کنند که مقالات به داوران متخصص، بی‌طرف و شایسته ارجاع داده می‌شوند.
-
اقدام در قبال تخلفات علمی: در صورت مشاهده یا گزارش تخلفاتی مانند سرقت علمی، جعل داده، دست‌کاری تصویر یا اختلاف در مالکیت فکری، سردبیر موظف به بررسی، پیگیری و اقدام لازم از جمله رد، اصلاح یا بازپس‌گیری مقاله است.
-
اعلام تعارض منافع: در صورت وجود هرگونه تعارض منافع، سردبیر یا دبیر نباید در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت داشته باشند.
۴. نظارت اخلاقی و رسیدگی به تخلفات پژوهشی
نشریه معماری منظر و باغ از رویه‌های استاندارد COPE برای رسیدگی به تخلفات احتمالی استفاده می‌کند. این تخلفات شامل موارد زیر است:
-
سرقت علمی و خودسرقتی
-
جعل یا دست‌کاری داده‌ها و تصاویر
-
انتساب نادرست نویسندگی یا نویسندگی پنهان
-
عدم اعلام تعارض منافع
-
انجام پژوهش بدون رضایت آگاهانه یا مجوز اخلاقی
در صورت تأیید تخلف، اقدامات لازم شامل رد مقاله، صدور بیانیه بازپس‌گیری، اطلاع‌رسانی به نهادهای ذی‌ربط و اقدامات انضباطی مناسب انجام خواهد شد.
۵. اصلاح، بازپس‌گیری و اعلام نگرانی
چنانچه پس از انتشار مقاله خطا یا تخلفی کشف شود، نشریه بر اساس رهنمودهای COPE اقدامات اصلاحی را انجام خواهد داد:
-
اصلاحیه: برای خطاهای غیرعمدی که به نتایج پژوهش لطمه نمی‌زنند مانند اشتباهات نگارشی یا نام‌گذاری داده‌ها.
-
بازپس‌گیری (Retraction): در موارد تخلفات جدی مانند جعل، سرقت علمی یا انتشار تکراری.
-
بیانیه نگرانی: در صورت وجود شواهد اولیه و در حال بررسی در مورد تخلف احتمالی.
تمام اصلاحات و بازپس‌گیری‌ها به‌وضوح به مقاله اصلی ارجاع داده شده و در پایگاه‌های نمایه‌سازی نیز ثبت خواهند شد.
۶. حقوق نشر و مجوز انتشار
کلیه مقالات نشریه معماری منظر و باغ تحت مجوز کریتیو کامنز انتساب-غیرتجاری 4.0 بین‌المللی (CC BY-NC 4.0) منتشر می‌شوند. نویسندگان تمامی حقوق مالکیت فکری خود را حفظ کرده و تنها حق انتشار را به نشریه اعطا می‌کنند.
بر اساس این مجوز، استفاده، اشتراک‌گذاری و بازنشر آثار برای مقاصد غیرتجاری و با ارجاع صحیح به نویسنده و نشریه مجاز است. استفاده تجاری مستلزم دریافت مجوز جداگانه از نویسنده است.
۷. شفافیت داده‌ها و اشتراک‌گذاری اطلاعات
نشریه نویسندگان را تشویق می‌کند که داده‌های خام، ابزارهای اندازه‌گیری، کدهای تحلیلی و سایر مستندات پژوهش را در صورت امکان منتشر نمایند یا در مخازن داده در دسترس عموم قرار دهند.
بیانیه در دسترس بودن داده‌ها باید در مقاله درج شود تا بازتولید نتایج پژوهش برای سایر پژوهشگران امکان‌پذیر گردد.
بیانیه شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی
با توجه به پیشرفت‌های سریع در حوزه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، به‌ویژه در زمینه نگارش متون علمی، ترجمه، تحلیل داده‌ها و بازبینی نگارشی، مجله علمی ما بر آن است که استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در فرآیند تهیه، داوری و انتشار مقالات را با شفافیت کامل و در چارچوب اصول اخلاق نشر علمی اعلام و مدیریت نماید.
این مجله در راستای پایبندی به اصول اخلاقی و حرفه‌ای نشر، به‌ویژه دستورالعمل‌های انجمن جهانی سردبیران مجلات پزشکی (WAME)، استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش، داوری و ویرایش علمی را با رعایت شرایط زیر مجاز می‌داند:
-
استفاده شفاف و مسئولانه: نویسندگان موظف‌اند در صورت بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی (از جمله اما نه محدود به ChatGPT، Grammarly، DeepL و غیره) در تهیه هر بخش از مقاله (مقدمه، مرور ادبیات، نتایج، بحث، ترجمه، نگارش مجدد و...)، این موضوع را در بخش تقدیر و تشکر یا پاورقی صفحه اول به‌صورت شفاف اعلام نمایند.
-
عدم انتساب هوش مصنوعی به‌عنوان نویسنده: مطابق دستورالعمل WAME، هیچ ابزار یا سامانه هوش مصنوعی‌ای نمی‌تواند به‌عنوان نویسنده مقاله علمی در نظر گرفته شود؛ زیرا فاقد مسئولیت‌پذیری اخلاقی و قانونی است.
-
بررسی انتقادی و اعتبارسنجی انسانی: تمامی محتواهایی که با کمک هوش مصنوعی تولید می‌شوند باید توسط نویسندگان انسانی بازبینی، اصلاح و تأیید شوند. مسئولیت کامل در قبال صحت، اصالت، و انسجام مطالب نهایی با نویسندگان انسانی است.
-
استفاده در داوری علمی: داوران در صورت استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تحلیل متون یا کمک در نوشتن بازخوردها، باید از ورود اطلاعات محرمانه مقالات به این ابزارها خودداری کرده و در صورت استفاده، محرمانگی داده‌ها را رعایت نمایند.
-
نقض احتمالی اصول اخلاقی: استفاده نابجا از هوش مصنوعی که منجر به تحریف داده‌ها، تولید اطلاعات نادرست، یا سرقت علمی شود، نقض آشکار اصول اخلاقی نشر تلقی شده و پیامدهای حقوقی و اخلاقی به‌همراه خواهد داشت.
-
بازبینی مستمر سیاست‌ها: با توجه به پویایی حوزه هوش مصنوعی، سیاست‌های مجله در این خصوص به‌صورت مستمر مورد بازنگری قرار گرفته و در صفحه رسمی مجله به‌روزرسانی خواهد شد.
بدین ترتیب، مجله ما به رعایت دقیق و صادقانه اصول شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی پایبند بوده و خود را متعهد به پیروی از بیانیه رسمی WAME با عنوان "Recommendations on Chatbots and Generative Artificial Intelligence in Relation to Scholarly Publications" می‌داند.
جهت مطالعه کامل این دستورالعمل می‌توانید به پیوند زیر مراجعه فرمایید:
https://wame.org/page3.php?id=106
