ساماندهی فضایی محرمیت در معماری مسکونی قاجاری سنندج: تحلیل تأثیرات فرهنگ کردی و الگوهای بازآفرینی معاصر

چکیده

محرمیت فضایی-فرهنگی به‌عنوان نظامی یکپارچه در معماری مسکونی ایرانی، در خانه‌های قاجاری سنندج (اواخر قرن 12 تا اوایل قرن 14 ه.ش) تحت تأثیر مؤلفه‌های فرهنگ کردی شکل گرفته است. این پژوهش با رویکرد ترکیبی شامل مطالعات میدانی سیستماتیک، تحلیل نقشه‌های معماری با ابزارهایی مانند نقشه‌های تحلیلی، و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با 10 خبره (5 معمار مرمت‌گر، 3 استاد دانشگاه در حوزه معماری بومی، و 2 پژوهشگر فرهنگ کردی) به بررسی پنج بنای شاخص (عمارت خسروآباد، خانه آصف وزیری، خانه وکیل‌الملک، عمارت مشیر دیوان، و خانه ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام) پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که حیاط مرکزی دوپوشه، سلسله‌مراتب فضایی از عمومی به خصوصی، و تمهیدات کنترل دید (ایوان‌های عمیق و پنجره‌های مشبک) محرمیت را در سطوح خانوادگی، جنسیتی، و مهمان‌پذیری تأمین می‌کنند، به‌طوری که 78% فضاهای خصوصی از دید مستقیم خارجی محافظت شده‌اند. نوآوری پژوهش، ارائه «مدل سلسله‌مراتبی محرمیت» در سه مقیاس شهری، ساختمانی، و جزئیات معماری است که با استفاده از حیاط‌های کوچک و مصالح بومی در طراحی مسکن معاصر و بازآفرینی شهری سنندج و دیگر مناطق بومی کاربرد دارد. محدودیت‌ها شامل نبود اسناد معتبر از کاربری تاریخی برخی فضاها و نیاز به مطالعات تطبیقی با دیگر شهرهای کردنشین است.